در زمان ناصرالدین شاه قاجار ، مولدی به قدرت تقریبی 3 كیلووات به منظور تامین روشنایی بخشی از كاخ سلطنتی برای نخستین بار وارد ایران شد و به بهره برداری رسید . از مدارك تاریخی چنین برمی آید كه كار خرید و وارد كردن این مولد به ایران ، از یكی دو سال پیش از آن در جریان بوده است
موتور این مولد ظاهرا از نوع Otto و سوخت آن گاز حاصل از تبدیل زغال سنگ بود . بدین ترتیب ملاحظه می شود كه بهره برداری از نخستین مولد برق در ایران به14 سال پس از اختراع ماشین گرام و سه سال بعد از موسسه برق رسانی توماس ادیسون برمی گردد

یك دستگاه مولد برق با موتور نوع اتو- دویتس Otto-Deutz باقدرت 12 اسب برای تامین روشنایی حرم حضرت رضا به بهره برداری رسید . این مولد در سال 1279 به دستور مظفرالدین شاه قاجار خریداری شده بود . سه سال بعد مولد دیگری با قدرت 25 اسب بخار خریداری و در كنار مولد اول نصب شد

امتیاز تاسیس كارخانه چراغ برق ( و آجر و اسباب نجاری ) به حاجی حسین امین الضرب واگذار گردید. در امتیازنامه برای نخستین بار به تولیدروشنایی برق به عنوان یك فعالیت تجاری و خدمت رسانی عمومی نگریسته شده بود

1285 خورشیدی (1324 قمری )

كارخانه برق حاجی امین الضرب تقریبا شش ماه بعد از صدور فرمان مشروطیت آماده بهره برداری گردید و بر طبق اعلامیه ای آماده پذیرش مشتركان شد . چنان كه ازاسم موسسه، یعنی اداره چراغ برق بر می آید ، انرژی برق درابتدا تنها برای تامین روشنایی به كار می رفت و به همین علت تولید برق تنها به پنج تا هفت ساعت اول شب محدود می شد . مولد كارخانه حاجی امین الضرب به قدرت 400 كیلو وات ، سه فازه و با ولتاژ 220/380 ولت بود و برق آن مستقیما به شبكه فشارضعیفی كه تا شعاع 800 متری اطراف كارخانه واقع در خیابان چراغ برق (امیركبیر كنونی ) كشیده می شد تزریق می گردید . تامین روشنایی معابر نیز در محدوده فعالیت اداره چراغ برق در مقابل دریافت قیمت عادله در تعهد اداره بود. كار احداث شبكه ، واگذاری انشعاب ،سیم كشی داخلی مشتركان و نصب چراغ تماما" بر عهده اداره چراغ برق بود واین وضع تا سالها پس از افتتاح كارخانه ادامه داشت
بهای برق بر حسب تعداد شعله ها و قدرت چراغهای نصب شده ( 16، 25، یا 32 شمسی ) محاسبه و از مشتر كان دریافت می گردید

از اوایل سالهای 1300 به بعد ، با آگاهی و علاقه مند شدن بخش خصوصی به مزایای برق ، رفته رفته در شهرهای بزرگ و كوچك ایران ، تاسیساتی برای تولید و توزیع و فروش برق ایجاد شد. این گونه فعالیتها عموما" درمقیاسهای كوچك ومحدود وبه طور كلی منفك از یكدیگر انجام می گرفت و البته نیاز به هماهنگی هم در شرایط آن روزهای نخستین احساس نمی شد درهمین دوران برخی ازكارخانه های صنعتی جدیدالتاسیس هم دارای تجهیزات برق اختصاصی شدند كه داد و ستدهایی نیز با موسسات برق شهری داشتند

برای نخستین بار ، شبانه روزی كردن برق در تهران در میان دولتمردان آن زمان مطرح شد و اقدامات اولیه برای تحقق آن صورت گرفت

پس از شش سال و با گذراندن نشیب و فراز های بسیار ، بلاخره در تاریخ 25 /6 / 1316 نیروگاه بخاری ساخت كارخانه اشكودای چكسلواكی با قدرت 4x1600= 6400 كیلو وات در محل كنونی شركت برق منطقه ای تهران نصب شد و به بهره برداری رسید
با وجود آن كه در تهران به علت وسعت شهر و موقعیت سیاسی و اجتماعی آن ، سرمایه گذاری دولتی در كار برق رسانی پیش از همه شهرهای دیگر آغاز شد ، بخش خصوصی هم در امور برق رسانی در تهران فعالیت قابل توجهی داشت به نحوی كه در سال 1341 یعنی سال تاسیس سازمان برق ایران تعداد شركتهای خصوصی كه هر یك در بخشی از شهر تهران فعالیت داشتند به 32 شركت رسیده بود

برنامه هفت ساله اول عمرانی كشور به اجرا در آمد كه در آن سهمی هم برای توسعه صنعت برق در كشور با هدف تامین مصارف خانگی شهرها و فراهم كردن رفاه اجتماعی منظور شده بود. دراین دوران،سازمان برنامه تعدادی مولدهای دیزلی 50و 100و 150 كیلو واتی را خریداری كرد و با بهره 3 درصد به شهرداریها و شركتهای برق خصوصی فروخت و چون دریافت كنندگان كمك سازمان برنامه می بایست تواناییهای لازم را برای تقبل 50 درصد از سرمایه گذاریها داشته باشند ، طبعا" اعطای كمكها ، به امكانات مالی شهرها و موسسه های وام گیرنده بستگی داشت . به هر صورت در پایان برنامه اول،جمع قدرت نامی نصب شده در كشور به 40 مگاوات و میزان انرژی تولیدی سالانه به حدود 200 میلیون كیلو وات ساعت رسید

در این سالها برنامه هفت ساله عمرانی دوم كشور اجرا شد . سهم برق در این برنامه ، با هدف افزایش تولید برق ، كاهش هزینه های تولید و پایین آوردن سطح عمومی نرخها درنظر گرفته شده بود
دراین برنامه بنابر توصیه كارشناسان خارجی و داخلی، برای توسعه تاسیسات برق چهار حوزه فعالیت به شرح زیر منظور گردید
- منطقه خوزستان
- منطقه تهران
- شهرهای بزرگ
- شهر های كوچك

بدین ترتیب می توان گفت كه اندیشه فراتررفتن از محدوده هر شهر در كار توسعه صنعت برق،در برنامه دوم شكل گرفت. شروع به كاراحداث نیروگاههای برق آبی مهم كشور شامل سد دز (با ظرفیت اولیه 130 مگاوات ) ، سد كرج (با ظرفیت 91 مگاوات ) و سد سفیدرود (با ظرفیت اولیه 35 مگاوات) همچنین نیروگاه حرارتی طرشت (به قدرت 50 مگاوات)ازدستاوردهای این دوره است

برنامه سوم عمرانی كشورآغاز شد. با پذیرش نقش زیر بنایی صنعت برق،در این برنامه نیز اعتبارات قابل توجهی برای این صنعت تخصیص داده شد
در این برنامه كه 5/5 سال به طول انجا مید(تاآخرسال 1346)،در مجموع،مبلغ 21میلیارد ریال در صنعت برق هزینه گردید كه به طوركلی سه بخش را در بر می گرفت

تامین برق مراكز عمده مصرف شامل شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، مشهد، تبریز، رشت -
همدان و ساری
تامین برق 17 شهر متوسط كشورشامل شهرهای آمل، چالوس،اردبیل،مراغه، لاهیجان،ارومیه، یزد -
بهشهر، بوشهر، قزوین ،كرج، بابلسر و كرمانشاه
تامین برق شهرهای كوچك -

در همین برنامه ، تشكیل سازمان برق ایران به منظور اشراف كلی واعمال مدیریت بر برنامه ریزی و اجرای طرحهای تولید و ایجا د موسسات تولید ، انتقال و توزیع برق و هدایت سرمایه گذاریها دربخش برق پیش بینی شده بود این سازمان درتاریخ 13دی ماه1341 رسما" تشكیل یافت و تا پایان سال 1344 كه عملا" دروزارت آب وبرق ادغام شد به انجام وظایف خود ادامه داد

قانون تاسیس وزارت آب و برق در تاریخ 16/1/1343 به دولت ابلاغ شد در بخش برق ، وظایف زیر برعهده این وزارت خانه قرار می گرفت
تهیه و اجرای برنامه ها و طرحهای تولید و انتقال نیرو به منظور تاسیس مراكز تولید برق منطقه ای -
و ایجاد شبكه های فشار قوی سراسر كشور
اداره تاسیسات برق كه به موجب بندبالاایجاد می شود و بهره برداری از آنها -
نظارت بر نحوه استفاده از نیروی برق -

سازمان برق ایران در سال 1344 به عنوان واحد برق در وزارت آب و برق ادغام شد، وسازمانهای دیگری هم كه تاآن زمان به توسط سازمان برنامه ، سازمان برق ایران یا به نحو دیگر به وجود آمده بودند تحت پوشش نظارتی وزارت آب و برق قرار گرفتند
در آذر ماه همین سال اساسنامه شركتهای برق منطقه ای تدوین شد و بدین ترتیب تعداد 10 شركت برق منطقه ای ( علاوه برسازمان آب و برق خوزستان كه از سال 1339 ایجاد شده بود ) تشكیل یافت كه عبارت بودند از شركتهای برق منطقه ای ( تهران ) ، ( اصفهان ) ، ( خراسان ) ، ( آذربایجان ) ، (فارس) ، (مازندران) ، (گیلان) ، (جنوب شرقی ایران) ، (كرمانشاهان) و (همدان و كردستان)
با تشكیل شركتهای برق منطقه ای ، صنعت برق كشور صورتی سازمان یافته و منسجم به خود گرفت. حوزه های زیر پوشش این شركتهادرابتدا تمامی مساحت كشوررا شامل نمی شد و نوعا" از تقسیمات كشوری نیزپیروی نمی كرد تعداد و حوزه های جغرافیایی شركتهای برق منطقه ای با گذشت زمان مشمول اصلاحاتی گردید به طوری كه درحال حاضر تعداد آنها به 16 می رسد و در مجموع تمامی كشور را پوشش می دهند

برنامه چهارم عمرانی آغازشد. دراین برنامه كه تاپایان سال 1351 ادامه داشت ، نگرش به صنعت برق به عنوان یك صنعت زیربنایی و با دید كلان نگر صورت گرفت . احداث خطوط انتقال نیروی سراسری و تاسیس نیروگاههای نسبتا" بزرگ آبی وحرارتی درطی این برنامه نضج گرفت، به طوری كه درطول برنامه،جمع قدرت نامی نصب شده در كشور از 1599 مگاوات به 3354 مگاوات ( با رشد متوسط سالانه 16 درصد) وتولید انرژی برق از 4133 میلیون كیلووات ساعت به9553 میلیون كیلووات ساعت ( با رشد متوسط سالانه 2/18 درصد ) بالغ گردید و تعداد مشتركان در تعرفه های مختلف به 1669 هزار رسید
در طی این برنامه ، مسئولیت برق نزدیك به 190 شهر كشور بر عهده وزارت آب و برق قرار گرفت . برق مورد نیاز شهرهای كوچك ، شهركها و تعدادی از روستاهای برقدار به توسط بخش خصوصی و یازیرنظر و بامدیریت شهرداریها تامین می شد.تعداد روستاهای برقدار كشور از 148 روستا درآغاز برنامه ، به 491 روستا درپایان سال 1351 رسید

به منظور استفاده صحیحتر از منابع و امكان برقراری دادوستد انرژی برقی بین مناطق و كارتولیدوانتقال برق به طور كلان ، شركت تولید وانتقال نیروی برق ایران (توانیر) از سال 1348 آغاز به كار كرد. اساسنامه و شرح وظایف این شركت ، بنا بر ضرورتهای زمان تا كنون سه بار مورد تجدید نظر قرار گرفته است . ازسال 1375 تا كنون ، این شركت با نام "سازمان مدیریت تولید و انتقال نیروی برق ایران ( توانیر ) " ، فعالیتها و ماموریتهای معاونت امور
برق وزارت نیرو را نیز برعهده دارد و هدفها وظایف زیر را دنبال میكند

تهیه و تدوین و پیشنهاد استراتژیها و سیاستها و برنامه های برق كشور -
برنامه ریزی ، نظارت ، كنترل و هدایت برق كشور -
ایجاد هماهنگی و نظارت بر شبكه سراسری برق -
برنامه ریزی و نظارت بر مصارف مختلف برق كشور -
حفظ یكپارچگی و پایداری شبكه سراسری برق كشور -

برنامه پنجم عمرانی از این سال آغاز شد و تا پایان سال 1356 ادامه یافت سیاستهای زیر بر اجرای برنامه ای صنعت برق در این برنامه حاكم بود
احداث واحدهای بزرگ حرارتی در شمال و جنوب كشور به لحاظ دسترسی آسانتر به منابع -
سوخت و سواحل دریا
ایجاد سد بر روی رودخانه های بزرگ -
تامین برق مناطق دور افتاده كشور با استفاده از نیروگاههای دیزلی -

درسالهای برنامه پنجم، معادل 1332 مگاوات برظرفیت نیروگا ههای گازی كشورافزوده شد كه علت اصلی آن تاخیر دربهره برداری از نیروگاههای آبی در دست احداث بود دراین برنامه، تا سیس نیروگاههای هسته ای نیز در دستور كار قرارداشت كه علی رغم هزینه ها و تبلیغات فراوان ، نتیجه مشخصی عاید نساخت
به هر صو رت قدرت نصب شده در پا یا ن بر نا مه به 7105 مگا وات ( با 2/16 درصد رشد متوسط سالانه )،انرژی سالانه تولید شده به 18984 میلیون كیلووات ساعت ( با 7/14 درصد رشد سالانه ) رسید و تعدادمشتركان به 3105 هزار بالغ گردید . تا پایان این برنامه تعدادی از روستاهای كشور نیز از برق بهره مند شدند

باتوجه به اینكه نهادهاو سازمانهای مختلفی دست ا ندركار مقوله انرژی دركشور بودند و هماهنگی بین آنها ضروری می نمود ، به موجب لایحه قانونی مصوب 28 / 11 / 1353 با محول شدن برنامه ریزی جامع فعالیتهای مربوط به انرژی كشور، نام وزارت آب و برق به وزارت نیرو تغییركرد

با پیروزی انقلاب اسلا می ، بازنگری اساسی در خط مشی های صنعت برق و هماهنگ ساختن آنها با هدفهای عالی انقلاب ضرورت یافت. عنایت به مفهوم خودكفایی، سرما یه گذاری دركارخانه های تولید كننده تجهیزات مورد نیاز صنعت برق ، كوتاه كردن دست مشاوران و پیمانكاران خارجی و توجه به بهره گیری بهینه از تواناییهای داخلی ، صنعت برق را در راستای تازه ای قرارداد ، فراهم كردن امكان استفاده گسترده از انرژی برق برای توسعه اقتصادی ، اجتماعی و رفع محرومیتها،افقهای جدیدی را فراروی مسئولان صنعت قرار داد